1631101 ความรู้เบื้องต้นทางบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์
Introduction to Library and Information Science

ภาคต้น ปีการศึกษา 2544
2 (2 - 0)

การจัดหมวดหมู่สารนิเทศขึ้นใช้เอง

มีการจัดหมวดหมู่สารนิเทศอีกประการหนึ่งเพื่อใช้เองภายในห้องสมุดหรือศูนย์สารนิเทศ การคิดจัดหมวดหมู่สารนิเทศขึ้นใช้เอง เป็นการแก้ปัญหาเนื้อหาสารนิเทศที่มีอยู่ในศูนย์สารนิเทศที่มีเป็นจำนวนมาก แต่ไม่สามารถให้หมวดหมู่ตามระบบสากลที่ใช้กันอยู่ได้ ศูนย์สารนิเทศเฉพาะวิชาต่าง ๆ จึงต้องกำหนดขอบเขตของหมวดหมู่วิชาขึ้นเอง โดยใช้ หลักการเช่นเดียวกับระบบทศนิยมของดิวอี้ หรือระบบหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน ศูนย์สารนิเทศบางแห่งเมื่อกำหนดขอบเขตวิชาของตนเองแล้ว ศูนย์สารนิเทศแห่งอื่น ๆ สามารถนำ ไปปฏิบัติใช้ได้ เช่น หอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกัน ได้คิดระบบหอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกัน

ในการให้หมวดหมู่สารนิเทศทางการแพทย์จนกระทั่งเป็นที่ยอมรับในศูนย์สารนิเทศทางการแพทย์อื่น ๆ ทั่วโลก ปัจจุบันมีศูนย์สารนิเทศเฉพาะวิชาการกำหนดหัวเรื่องซึ่งสะดวกกว่าระบบการจัดหมวดหมู่

ระบบการจัดหมวดหมู่สารนิเทศขึ้นใช้เองที่สำคัญ

ระบบหอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกัน (National Library of Medicine Classification)

การจัดหมวดหมู่หนังสือระบบหอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกัน พัฒนาขึ้นเมื่อ ค.ศ. 1951ขอบเขตของระบบนี้ครอบคลุมสาขาวิชา ทางแพทย์และวิชาการที่เกี่ยวข้อง(National Library of Medicine 1987 : vii) เป็นระบบที่มีโครงสร้างคล้ายคลึงกับระบบหอสมุด รัฐอเมริกันเนื่องจากความต้องการในการแบ่งหมวดหมู่วิชาแพทยศาสตร์มีความจำเป็นในการแบ่งรายละเอียดมาก จึงมีการปรับปรุงหมวดหมู่ทางด้านพื้นฐานการแพทย์แบ่งเป็น8หมวด คือ QS-QZ และด้านแพทยศาสตร์ และสาขาที่เกี่ยวข้องอีก 35 หมวด คือ W-WZ รวมทั้งหมด เป็น 43 หมวด (เพ็ญพิมล เชี่ยวนาวิน : 1)

ระบบนี้มีส่วนดีและใช้ได้สะดวกคือ มีภาคดรรชนีค้นหมวดหมู่ซึ่งดัดแปลงหัวเรื่องจากหนังสือหัวเรื่องทางการแพทย์ (Medical Subject Headings-MeSH)

ตารางการจัดหมวดหมู่
Preclinical Science

    QS กายวิภาคศาสตร์
    QT สรีรวิทยา
    QU ชีวเคมี
    QV เภสัชวิทยา
    QW จุลชีววิทยา และวิทยาภูมิคุ้มกัน
    QX ปาราสิตวิทยา
    QY พยาธิวิทยาคลีนิค
    QZ พยาธิวิทยา

Medicine and Related Subjects

    W อาชีพแพทย์
    WA สาธารณสุขศาสตร์
    WB อายุรศาสตร์
    WC โรคติดต่อ
    WD100 ความผิดปกติทางโภชนาการ
    WD200 โรคเผาผลาญอาหาร
    WD300 โรคภูมิแพ้
    WD400 สัตว์เป็นพิษ
    WD500 พืชเป็นพิษ
    WD600 โรคและบาดเจ็บจากตัว
    WD700 เวชศาสตร์การบิน และอวกาศ
    WE ระบบกล้ามเนื้อและโครงกระดูก
    WF ระบบหายใจ
    WG ระบบหัวใจร่วมหลอดเลือด
    WH ระบบเลือด และน้ำเหลือง
    WI ระบบกระเพาะอาหารและลำไส้
    WJ ระบบปัสสาวะและอวัยวะสืบพันธุ์
    WK ระบบต่อมไร้ท่อ
    WL ระบบประสาท
    WM จิตเวชศาสตร์
    WN รังสีวิทยา
    WO ศัลยศาสตร์
    WP นรีเวชวิทยา
    WQ สูติศาสตร์
    WR วิทยาโรคผิวหนัง
    WS กุมารเวชศาสตร์
    WT เวชศาสตร์วัยชรา โรคเรื้อรัง
    WU ทันตแพทยศาสตร์ ศัลยกรรมช่องปาก
    WV โสตนาสิกลาริงซ์วิทยา
    WW จักษุวิทยา
    WX โรงพยาบาล และหน่วยสาธารณสุข
    WY การพยาบาล
    WZ ประวัติศาสตร์การแพทย์

การใช้สัญลักษณ์

ระบบหอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกันใช้สัญลักษณ์ผสมเช่นเดียวกับระบบหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน คือใช้ตัวอักษรโรมัน ผสมกับตัวเลขอารบิค

ตัวอย่าง

    WI ระบบกระเพาะอาหารและลำไส้
      WI 1-250 เรื่องทั่ว ๆ ไป
      WI 300-387 กระเพาะอาหาร
      WI 400-575 ลำไส้
      WI 600-660 ทวารหนักและลำไส้ใหญ่

การใช้ตารางช่วย

ระบบหอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกัน มีตารางช่วยที่มีลักษณะเด่น คือ ตารางใช้สำหรับการแยกแยะสิ่งพิมพ์รัฐบาล และจัดกลุ่มเอกสารตามสภาพภูมิอากาศ มีการกำหนดตัวอักษร และตัวเลข แสดงถึงภูมิภาคต่าง ๆ ทั่วโลก

ตัวอย่าง

    A - สหรัฐอเมริกา
    F - อังกฤษ
    G - ทวีปยุโรป
    H - ทวีปอาฟริกา
    J - เอเชีย
      AA4 - มลรัฐอลาบามา, ประเทศสหรัฐอเมริกา
      AM8 - มลรัฐมิสซูรี, ประเทศสหรัฐอเมริกา
      EW3 - รัฐเวลส์ ประเทศอังกฤษ

ตัวอย่างการให้เลขหมู่หนังสือ

หนังสือชื่อ ประวัติการแพทย์ในเมืองเมดิสัน มลรัฐอินเดียนนา ได้เลขหมู่เป็น

    WZ
    70
    AJ6

อธิบายโดยสรุป

    WZ ประวัติการแพทย์
      70 ประวัติ (แบ่งตามท้องถิ่น)
      AI6 มลรัฐอินเดียนนา

หนังสือชื่อ รวมโรคผิวหนังทั่วไป ได้เลขหมู่เป็น

    WR
    140

อธิบายโดยสรุป

    WR โรคผิวหนัง <
    140 โรคผิวหนังทั่ว ๆ ไป

การจัดหมวดหมู่ภาพของแผนกภาพทางเกษตรของหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน

หอสมุดรัฐสภาอเมริกัน นอกจากจะมีการจัดหมวดหมู่หนังสือระบบหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน ยังมีวิธีการกำหนดหมวดหมู่ สำหรับใช้จัดเก็บและควบคุมสารนิเทศอื่น ๆ เช่น โสตทัศนวัสดุ สื่อสิ่งพิมพ์ประเภทพิเศษแผนที่ และภาพเป็นต้น แผนกที่เกี่ยวข้องจึงจำเป็น ต้องคิดหมวดหมู่ขึ้นเองเนื่องจากเป็นการควบคุมสารนิเทศเฉพาะเรื่อง ดังเช่น แผนกภาพ ทางการเกษตรในหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน ได้กำหนดหมวดหมู่เพื่อใช้กับรูปภาพทางการเกษตรดังต่อไปนี้ (จุมพจน์ วนิชกุล 2520 : 230-235) คือ
    A ภูมิภาคที่ว ๆ ไป
    B - L ประเทศตะวันตก และมหาสมุทรแอตแลนติก
    M - Z ประเทศทางตะวันออก และมหาสมุทรแปซิฟิก
      14 - 18 ลักษณะภูมิประเทศ
      143-153 ภูเขา ทะเลทราย ที่ราบ
      154-167 สภาพโรงนา
      168-175 ป่าไม้ สวนสาธารณะ
      177-1835 ลักษณะอากาศ ภาวะน้ำท่วม แม่น้ำ เขื่อน
      184-187 ทางหลวง ถนน
      19 ชายฝั่งทะเล เกาะ ทะเลเปิด
      2 - 278 เมืองหลวง
      211-227 ถนนในเมือง อาคาร ห้างสรรพสินค้า
      23 ที่จอดรถสาธารณะ บริเวณย่านที่อยู่อาศัย
      25-27 เมืองชนบท
      3 ประชาชนโดยทั่ว ๆ ไป
      3 - 35 ฝูงชน กลุ่มคน
      36 -38 เยาวชน โรงเรียน การละเล่นของเด็ก
      4 บ้านและสภาพความเป็นอยู่
      41-43 บ้าน ห้องพักอาศัย เครื่องตกแต่งบ้าน
      44-447 สภาพชีวิตในที่พักอาศัย ในกระโจม
      448-46 การทำงานภายในบ้าน การประกอบอาหาร การรับประทานอาหาร
      47-48 สนามหญ้า สวน
      5-526 การคมนาคมขนส่ง
      527 นักทัศนาจร การท่องเที่ยว โรงแรม
      53-65 การทำงาน
      53-57 วัตถุดิบในการทำงาน
      53-54 เกษตรกรรม พืชผล ปศุสัตว์
      531-538 ผักและผลไม้
      54-5481 ฟาร์มโคนม คอกปศุสัตว์
      5482-5488 การทำฟาร์ม
      55-558 ผลิตผลจากป่าไม้
      56 การตกปลา การเลี้ยงกุ้ง การเลี้ยงหอย
      57 การทำเหมือง
      58 การวิจัย สภาพการทำงาน
      59 วิศวกรรมและการก่อสร้างอาคาร
      591-593 วิศวกรรมโยธา การสำรวจ สะพาน การชลประทาน
      594-595 สถาปัตยกรรม การก่อสร้าง
      596-598 การก่อสร้างอาคารขนาดเล็ก อาคารสินค้า
      6 การผลิตและจำหน่ายสินค้า
      601-608 ผลิตผลทางอาหาร การจำหน่ายเนื้อ อาหารกระป๋อง
      609-611 ผ้าขนสัตว์ สิ่งทอ เครื่องประดับ
      612-614 ไม้ วัสดุการก่อสร้าง กระดาษ
      615-619 เหล็กและเหล็กกล้า เครื่องจักร
      624 อาวุธสงคราม
      65-655 การสาธารณูปโภค ประปา ไฟฟ้า
      656-658 การป้องกันอัคคีภัย การทำความสะอาดถนน
      66 แรงงานและกรรม การนัดหยุดงาน
      67-675 คณะรัฐบาล รัฐสภา การเลือกตั้ง การเมือง
      677 ความสัมพันธ์กับต่างประเทศ
      68-6842 คณะรัฐบาล การวางแผนด้านความมั่นคง การให้ความช่วยเหลือทางเกษตรกรรม
      687 การคุ้มครองสัตว์
      7-72 การสงคราม
      73-7324 ค่ายทหาร การฝึกทหาร
      74-741 บุคคลสำคัญในกองทัพ
      742-745 การขนส่งทางสงคราม
      746-7583 ภาพเกี่ยวกับการสงคราม การต่อสู้ การปะทะ
      7585-7588 วีรบุรุษสงคราม การได้รับรางวัล
      8-83 การสาธารณสุข ยา การสุขาภิบาล
      84-85 ศาสนา ศาสนิกชน
      86-88 สิ่งประดิษฐ์และการคิดค้น วิทยาลัยและมหาวิทยาลัย
      89-905 สภาพสังคมและกิจกรรมส่วนบุคคล
      906-908 โรงแรม ภัตตาคาร สถานที่พักผ่อนหย่อนใจ
      91 สวนสนุก ขบวนพาเหรด ละครสัตว์ โรงภาพยนตร์
      92-93 การพักผ่อน ชีวิตนอกบ้าน การกีฬา
      94 อาชญากรรม
      96 หัวเรื่องภาพอื่น ๆ ที่ไม่ได้ระบุข้างต้น

การจัดเก็บและควบคุมสารนิเทศในปัจจุบัน ศูนย์สารนิเทศเฉพาะวิชาต่าง ๆ มักประสบปัญหาเกี่ยวกับการควบคุมสารนิเทศ ในหน่วยงานของตน เพราะไม่มีคู่มือโดยเฉพาะในการให้คำปรึกษา จึงต้องคิดระบบการจัดเก็บและควบคุมขึ้นใช้เอง โดยอาศัยแนวทางการจัดหมวดหมู่โดยทั่ว ๆ ไป หรือใช้วิธีการจัดเก็บและควบคุมสารนิเทศด้วยวิธีการกำหนดหัวเรื่อง และสร้างขอบข่ายของเนื้อหาสารนิเทศขึ้นใช้เองดังที่นิยมปฏิบัติกันในศูนย์สารนิเทศเฉพาะวิชาต่าง ๆ ในปัจจุบัน

หน้าสารบัญ